Opzichterswoning aan de Kruisberg (H06)
Adres: Kruisberg 4, 1961 MR Heemskerk
Kadastraal: A 2126
Inleiding
Onderaan de zuidhelling van de Kruisberg en aan de rand van een duinontginning gelegen OPZICHTERSWONING uit 1902 genaamd "Duinzicht" met bijbehorende BESTRATING en WATERKELDER. De woning werd naast een reeds bestaande opzichterswoning (Kruisberg 3) gebouwd door aannemer Cornelissen uit Heemkerk in een zorgvuldig gedetailleerde baksteenarchitectuur1. Wie het huis ontworpen heeft is niet bekend. Opdrachtgever was vermoedelijk de toenmalige eigenaar van het Heemskerker duingebied, Jan Hendrik Boelens van der Haer, een jachtliefhebber uit Den Haag. Na zijn overlijden in 1909 kwam het Heemskerkerduin in bezit van de familie E.L.L. baron van Tuyll van Serooskerken, die het 718 hectare grote gebied in 1938 verkocht aan de provincie Noord-Holland2. Hoewel de provincie eigenaar was geworden, bleef baron Van Tuyll tot aan zijn dood in 1954 wonen in Kruisberg 4. Sindsdien is het pand in gebruik als dienstwoning van het Provinciaal Waterleidingbedrijf Noord-Holland, de beheerder van het Noord-Hollands Duinreservaat. Het exterieur verkeert afgezien van de verdwenen serre tegen de rechterzijgevel nog grotendeels in de oorspronkelijke staat. Rond het huis ligt een vermoedelijk uit de bouwtijd daterende bestrating van gele baksteen die evenals de rechtsachter gelegen waterkelder deel uit maakt van de bescherming.
Omschrijving
Op rechthoekig grondplan (10,56 x 7,82 m) gebouwd woonhuis ter hoogte van één bouwlaag waarboven een zolderverdieping met borstwering en zadeldak. Het tamelijk flauw hellende dak heeft de nok evenwijdig aan de weg en is gedekt met pannen (thans zwarte verbeterde Hollandse pannen). De buitengevels zijn opgetrokken in rode machinale waalsteen met snijvoeg en voorzien van een dito plint die een afgeschuinde bovenrand heeft en, evenals de steens voorgevel, gemetseld is in kruisverband. De als spouwmuur uitgevoerde achter- en zijgevels zijn opgetrokken in halfsteens verband. Het ontbreken van een spouw in de voorgevel hangt vermoedelijk samen met de ligging op het noordoosten (weinig regen). In alle gevels bevinden zich muurankers ter hoogte van de zolderbalklaag. De voor- en achtergevel worden bovenaan beëindigd door een lijstgoot die zich voortzet langs de schuine dakranden van de kopse puntgevels en daar rust op geprofileerde klossen. Onder de vensters bevindt zich een lekdorpel van rode profielsteen. De vensters worden ontlast door een segmentboog waaronder terugliggend siermetselwerk van rode baksteen en gele verblendsteen.
De voorgevel (NO) kent een symmetrische opzet met in het midden een paneeldeur met bovenlicht en ter weerszijden twee schuifvensters (oorspronkelijk met T-ramen) die afgesloten kunnen worden door paneelblinden met twee rood/wit geverfde zandlopermotieven. De deur is bereikbaar via een stoep van gele machinale waalsteen waarin een (vernieuwd) rooster. Boven de voordeur is een gevelsteen van beige kunststeen ingemetseld met daarin de naam "DUINZICHT". Verder wordt de voorgevel op dezelfde hoogte verfraaid door acht kruismotieven van gele verblendsteen waaronder een lijst van dito baksteen. Op het voorschild staat links- en rechtsboven een vierkante schoorsteen van rode machinale waalsteen. Voor de gevel strekt zich een pad uit van machinale boerengeeltjes in halfsteens verband.
In beide zijgevels bevindt zich middenboven een zolderraam (vroeger zesruits; de twee parterreramen zijn naderhand aangebracht). De rechterzijgevel (NW) heeft rechtsonder een kelderkoekoek waarin een smeedijzeren rooster en een klein keldervenster met valraam. De muren van de kelderkoekoek zijn afgedekt met een rollaag van gele machinale waalsteen. Langs de linkerzijgevel (ZO) en de linker helft van de achtergevel strekt zich een pad uit als voor. Hieronder bevindt zich evenwijdig aan de achtergevel (ZW) een waterkelder met een gepleisterd tongewelf. De achtergevel heeft links een T-venster, in het midden een deuropening en wc-raampje, en rechts een keukenvenster (oorspronkelijk een zesruits schuifvenster).
Het interieur is nog gedeeltelijk oorspronkelijk en onder meer voorzien van paneeldeuren op de verdieping, houten vloeren en rijk geprofileerde deuromlijstingen op beide bouwlagen, en in de keuken linksachter een vloer van gele baksteen. De parterre heeft nog grotendeels de oorspronkelijke indeling met een middengang en ter weerszijden hiervan een voorkamer en linksachter de genoemde keuken die vanuit de linker voorkamer bereikbaar is (de voorkamer rechts is vergroot met de kamer erachter). In beide kamers bevindt zich een gewijzigde schouw, die in de linker voorkamer geflankeerd werd door een wapenkast (links) en een servieskast (rechts). De kelder onder de voormalige kamer rechtsachter heeft naar verluidt een vloer van bruingeglazuurde plavuizen. Mogelijk gaan onder de huidige verlaagde plafonds op de begane grond nog oorspronkelijke plafonds schuil. Achterin de gang bevindt zich links een trap waarlangs een lattenhek met bewerkte art nouveau trappalen. De onderste trappaal wordt bekroond door een bol en de overige door een liggende cilindervorm. De houten trap is rond een kleine vide opgebouwd uit een scheluw gedeelte met onder- en bovenaan een kwart, vervolgens een bordes en bovenaan een rechte steektrap van geringe hoogte. Vanaf de (vergrote) overloop geven paneeldeuren toegang tot vier slaapkamers: twee voorkamers en twee kleinere achterkamers (de twee voorkamers zijn naderhand verkleind ten behoeve van een ertussen gerealiseerde badkamer; voor die tijd bevonden de deuren van beide voorkamers zich niet in de zijwanden van de overloop, maar in de thans teruggezette achterwand). De twee voorslaapkamers hebben een plafond van kraaldelen en een gepleisterd rookkanaal tegen de zijmuur. In het plafond van de slaapkamer linksvoor geeft een klein luik linksachter toegang tot de lage vliering erboven. De kap is uitgevoerd als een met kraaldelen beschoten gordingenkap.
Waardering
Het pand Kruisberg 4 met bijbehorende bestrating en waterkelder is van algemeen belang wegens architectuur- en cultuurhistorische waarde als grotendeels gaaf bewaard gebleven opzichterswoning uit het begin van de twintigste eeuw opgetrokken in een zorgvuldig gedetailleerde baksteenarchitectuur. Tevens heeft de woning situationele waarde vanwege de beeldbepalende ligging op de overgang tussen de beboste Kruisberg en het open gebied ten westen daarvan.