Begraafplaats aan de Kerklaan 1 (H26)

Adres: Kerkplein 1, 1961 EA Heemskerk
Kadastraal: D 5530

Inleiding

De Nederlands Hervormde Kerk, ook wel 'Dorpskerk' genaamd staat midden in het centrum van Heemskerk. De huidige kerk dateert uit 1628. Deze verving een middeleeuwse, veel grotere, voorganger. De toren herinnert nog aan deze middeleeuwse periode¹.
De begraafplaats die de kerk omgeeft was tot 1860 de belangrijkste begraafplaats van Heemskerk. Vanaf 1860 was er voor rooms-katholieken een eigen begraafplaats op de hoek van de A. Verherentstraat en de Mearelaan. Hier verrees in 1891 de St. Laurentiuskerk.

De begraafplaats bij de Nederlands Hervormde Kerk bezit graven die teruggaan tot voor 1500. De belangrijkste bevinden zich ten oosten van de kerk. Ze liggen precies in het koorgedeelte van de voormalige kerk die in 1573 tijdens het Beleg van Haarlem werd verwoest.
Er zijn circa veertig grafmonumenten van 100 jaar en ouder. De oudst gedateerde zerk is van 1467. Er zijn resten van oudere graven gevonden. Grafkelders en zerken van de plaatselijke adel zoals Marquette, Assumburg en Poelenburg zijn er te vinden. Evenals de graven van notabelen zoals de dominee, pastoor, dorpsarts en burgemeester. Maar ook de smid, veldwachter, bakker, herbergier, dorpsbode, doodgraver, timmerman, metselaar, kerkmeester, tuinman van Marquette vonden hier hun laatste rustplaats.
Aan de zuidzijde van de kerk staat de hardstenen replica van de obelisk die de schilder Maerten van Heemskerck in 1570 heeft opgericht voor zijn vader Jacob Willemzn van Veen².
Het 'bomenlaantje' in het verlengde van de zuidgevel van de kerk, werd in de jaren veertig van de vorige eeuw geplant. Ook de gemetselde erfafscheiding rondom de begraafplaats dateert uit die periode. Het kerkhof werd toen enigszins verkleind. Onder de bomenrij die het kerkhof aan de buitenzijde omringen liggen naar verwachting eveneens graven. Ten zuidwesten van de toren, in vak 1, bevinden zich tien oorlogsgraven uit de Tweede Wereldoorlog.

Beschrijving

De begraafplaats heeft een eenvoudige, min of meer orthogonale aanleg met een licht gebogen padenstelsel rondom de kerk. De grafvelden worden omzoomd door eenvoudige grintpaden. Op het terrein staan enkele monumentale bomen. Aan de zuidzijde, in het verlengde van de zuidgevel, ligt een 'bomenlaantje'.
Het kerkhof wordt omgeven door een lage, gemetselde erfafscheiding met bakstenen ezelsrug en door een beukenhaag. De entree tot het kerkhof ligt aan de westzijde. Deze wordt gevormd door twee gemetselde kolommen met hardstenen dekplaat en decoratieve bekroning waartussen een dubbel openslaand, (vernieuwd) decoratief stalen hekwerk zit.
Het terrein van de begraafplaats ligt enigszins verhoogt ten opzichte van de omgeving. Vooral aan de oostzijde is deze terpachtige verhoging goed waarneembaar. Op deze plek, ter hoogte van het voormalige koor van de middeleeuwse voorganger van de kerk, bevinden zich enkele historische grafstenen en –zerken uit de 16de, 17, 18de en 19de eeuw. Onder hen de, deels afgebrokkelde, hardstenen grafsteen uit 1467 met het opschrift: Hier leggen begrave Willem en de Claes gebrodere sonen des Here van Assendelft […]
In de onmiddellijke nabijheid ligt een priestergraf waarin vijf Heemskerkse pastoors zijn begraven. Op de zerk zijn hun overlijdensdata vermeld: 1672, 1717, 1727, 1789, 1842.
Noordwestwaarts hiervan bedekt een harstenen dekplaat de grafkelder van Deutz van Assendelft uit 1816 waarin acht familieleden in de periode 1816 – 1867 in grafkisten zijn bijgezet.

De circa veertig karakteristieke, historische grafmonumenten die van cultuurhistorisch belang zijn, zijn door de gemeente Heemskerk ter plekke met een nummer en een vaknummer aangeduid.

Waardering

De begraafplaats rondom de Nederlands Hervormde Kerk heeft grote cultuurhistorische waarde vanwege de vele graven en grafmonumenten waarvan sommige teruggaan tot voor 1500. De eenvoudige historische begraafplaats is onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van Heemskerk. De tastbare herinnering aan tal van bekende inwoners van Heemskerk die hier hun laatste rustplaats hebben is van belang voor de geschiedenis van het dorp. De grafkelders en zerken van enkele adellijke families en plaatselijk bekende notabelen maar ook die van andere sociale bevolkingslagen uit verschillende eeuwen zijn hier vertegenwoordigt.
De hoofdstructuur en aanleg van het terrein en de aanwezigheid van de graven zijn weliswaar in landelijk opzicht niet zeldzaam te noemen maar zijn wel van hoge plaatselijke betekenis.
De historische grafmonumenten van uiteenlopend type en vormgeving geven een beeld van de eenvoudige funeraire cultuur in Heemskerk vanaf de middeleeuwen. De vermoedelijke aanwezigheid van middeleeuwse grafsporen in de ondergrond geeft de begraafplaats eveneens archeologische waarde.

De begraafplaats heeft, in combinatie met de kerk, stedenbouwkundige en situationele waarde als centraal element op het dorpsplein waar verschillende straten uitmonden.
De kerk, de begraafplaats met de bakstenen ommuring, de monumentale bomen en de vele historische graven vormen tezamen een markant en schilderachtig ensemble in de dorpskern van Heemskerk. De beslotenheid van het kerkhof wordt versterkt door monumentale bomen die het kerkhof rondom begrenzen.

Beschermenswaardig is de aanleg en inrichting van het kerkhof en de circa veertig historische grafmonumenten die ter plekke met een nummer en een vaknummer zijn aangeduid.